Het gaat over komma's, dubbele punten, uitroeptekens, vraagtekens, aanhalingstekens, gedachtepuntjes... Heel leuk misschien voor - althans sommige - schrijvers en dichters, maar voor de meeste normale stervelingen toch een beetje te gedetailleerd? Ja en nee. Ik kan het boekje "Eten, vuren en beuken - keiharde regels voor interpunctie" van harte aanbevelen. Het is geestig geschreven en geeft, zoals de titel belooft, keiharde regels m.b.t. het gebruik van leestekens. "Het is droevig gesteld met het taalniveau. Als de spelling niet meer deugt of de leestekens niet meer goed staan, valt de taal als loszittend lapwerk uit elkaar. (...) De reden dat het de moeite waard is om op te komen voor een goede interpunctie is niet dat het om een willekeurig notatiesysteem gaat dat alleen bekend is bij een stelletje overgevoelige elitairen die beginnen te krijsen als ze zien dat het systeem verkeerd wordt gebruikt of wordt genegeerd. Nee, de reden is dat het niet mogelijk is om op een goede manier met elkaar te communiceren zonder leestekens. Leestekens geven aan welke woorden bij elkaar horen en welke niet. Leestekens wijzen erop hoe je een tekst moet lezen, zoals de aanwijzingen in een muziekstuk duidelijk maken hoe het stuk gespeeld moet worden." (Blz. 27/28) Sarcasme gestoeld op realiteitszin is ook de vertaler van dit oorspronkelijk in het Engels geschreven werkje niet vreemd: "De zinseindepunt is vooralsnog het eenvoudigst te begrijpen leesteken, zolang iedereen tenminste snapt wat een zin is, een voorwaarde die vandaag de dag niet meer gegarandeerd kan worden." (Blz. 31)

De auteur stelt met een mengeling van ernst en luim: "Wat ik wil, is actie. "Kommaneukers aller landen verenigt u!" U heeft niets te verliezen behalve uw gevoel voor de juiste verhoudingen, en dat heeft u toch al bijna niet, dus wat maakt het uit? Misschien zullen we de wereld niet veranderen, maar we zullen ons in ieder geval beter, opgeluchter voelen. (...) U kent de uitdrukking ‘nul komma nul’. Wel, die willen we graag een beetje aanpassen en gebruiken voor onze strijd:

                                              Nu komma nu!"

 

Het boek is opgedragen aan een groep mensen die werkelijk iets te verliezen hadden: "Ter nagedachtenis aan de stakende bolsjewistische drukkers van Sint-Petersburg. In 1905 eisten zij dat ze hetzelfde tarief betaald zouden krijgen voor leestekens als voor letters. Met hun staking gaven ze de directe aanzet tot de eerste Russische Revolutie." Drukkers (boekdrukkers, letterzetters; typografen zoals ze vroeger werden genoemd) hebben altijd een belangrijke rol gespeeld in de arbeidersbeweging - zij lazen als eersten (na de schrijver en de redacteur) allerhande teksten. Zo kwamen hen dus ook analyserende, bevrijdende en opstandige teksten onder ogen.... Ze waren bovendien altijd goed georganiseerd, mede omdat ze - letterlijk - geletterde dus ontwikkelde arbeiders waren.

Van de oorspronkelijke Engelse uitgave zijn in Engeland en Amerika miljoenen exemplaren verkocht. De vertaler maakte er een geheel eigen boek van, maar bewaarde toch de stijl en geest van Lynne Truss: "Het is gewoon haar boek gebleven." (Blz. 7) De Nederlandse titel is ontleend aan een anekdote waarmee doel en nut van het boekje op onovertrefbare wijze zijn verwoord: "... zoals het verhaal over twee houtwormen die in een café een broodje eten. Ineens pakken ze een revolver, schieten ermee in de lucht en vertrekken dan, onderweg naar buiten nog een argeloze cafébezoeker aftuigend. De eigenaar van het café roept: "Wat heeft dit allemaal te betekenen?" "Gewoon," zegt een van de twee houtwormen, "we zijn houtwormen, kijk maar in het woordenboek." Even later heeft de cafébaas een woordenboek op de kop weten te tikken en warempel, het staat er: "Houtwormen: veelvoorkomende bruingele insectenlarven. Eten, vuren en beuken." --- Een goed woordenboek was het natuurlijk niet. De komma na ‘Eten’ had er immers niet mogen staan: "Eten vuren en beuken." Dat is heel wat anders dan: "Eten, vuren en beuken." (Blz. 10)

Dat er ook bloedserieuze en levensgevaarlijke kommaneukers bestaan illustreren de schrijvers aan het einde van hun boek. Sir Roger Casement, een Ier die vocht voor een vrije Ierse Republiek, werd in 1916 op grond van een oude Engelse wet uit 1351 tot de galg veroordeeld. In de desbetreffende tekst stond geen komma, zodat de juridische tekstinterpretatie de doodstraf uitsloot. Maar de man moest hoe dan ook ter dood worden veroordeeld. "Twee rechters die de oorspronkelijke tekst bekeken, ontdekten met behulp van een microscoop toch twee leestekens die op een schuine streep leken, de zogenaamde virgula, die in 1351 de functie van de latere komma vervulde. Het opnemen van de strepen/komma’s in de tekst leidde tot een tekstinterpretatie die veroordeling tot de galg legitimeerde." (Blz. 206)

Dit handzame boekje met harde kaft lijkt mij een fraai sinterklaas-, kerst- of ‘gewoon zomaar’ cadeau voor schrijvers en dichters en iedereen die nog een beetje gevoel voor taal heeft.

© Jan Bontje 2004