"Een van de mooiste boeken die ik ooit heb gelezen." Dat was mijn stellige uitspraak toen we het boek bespraken voor Radio
Spijkenisse ergens in het jaar 2000. En nog steeds ben ik die mening toegedaan. Het is een ontstellend boek. Ontstellend en
ontstellend mooi. Telkens als je denkt dat je Hanna, de hoofdiguur, kent geeft de schrijver het verhaal een onverwachte wending
en moet je haar opnieuw leren kennen. En je mening over haar herzien. Zo is het boek ook een confrontatie met jezelf: in hoeverre
ben ik bevooroordeeld?
Wie is Hanna? Pas aan het eind van het boek lijkt het of we haar kennen. Als zij dood is en de voorlezer, de middelbare
scholier en later student Michael Berg, die verliefd op haar werd, naar haar graf gaat. Hanna was kampbewaakster tijdens de
Tweede Wereldoorlog. Schuldig als de pest. Of toch niet helemaal? Als Michael ontdekt waarom hij haar altijd maar moest voorlezen
is hij verbijsterd. Als hij dan ook nog ontdekt dat zij niet schuldig? niet volledig schuldig? niet als enige en zeker niet
als belangrijkste schuldig? kan zijn aan wat haar ten laste wordt gelegd tijdens het proces dat hij als student rechten
moet verslaan, is hij radeloos. Wat doe je - als student rechten, als (ex-)verliefde, als mens! - als de persoon
waarvan je hebt gehouden, uit schaamte haar handicap verzwijgt en daarmee haar veroordeling door de rechtbank onafwendbaar
maakt? Gewetensvragen waarbij niemand kan helpen. Zelfs vader niet. Michaels volwassenwording is innig verweven met de
Hanna die in het reine moet komen met haar oorlogsverleden.
"Hannas geld heb ik meteen na terugkeer uit New York onder haar naam overgemaakt (...). Ik kreeg een korte,
met de computer geschreven brief waarin de Jewish League Ms. Hanna Schmitz dankt voor haar gift. Met de brief in mijn zak
ben ik naar het kerkhof, naar Hanna's graf gereden. Het was de eerste en enige keer dat ik aan haar graf stond."
Dit boek over Duitse schuld en onschuld in een door Duitsers opgedrongen oorlog is zo zuiver, zo oprecht, dat ik het
boek nog steeds alleen maar kan aanbevelen.
© Jan Bontje 2000/2003
