RECENSIES
SIEGFRIED
Home
OORLOGSJUNKS
DRIE KLUITEN OP EEN HONDJE
DE ARROGANTIE VAN DE MACHT
ETEN, VUREN EN BEUKEN
DE SCHADUW VAN DE STER
DE WASSENDE REGENBOOG - Eddy Lie
RIJSTPAP, TULPEN & JIHAD
KOMRIJ'S NEDERLANDSE POËZIE van de 19de t/m de 21ste eeuw in 2000 en enige gedichten
HET LATIJN VAN JAPAN
EN WAT DEED MIJN EIGEN VOLK?
NONSENS- EN PLEZIERDICHTEN
LETTERLUST - Kees van Kooten en Ewald Spieker
HANDBOEK VOOR SCHRIJVERS 2003-2004
DE VOORLEZER - Bernhard Schlink
DE GESCHIEDENIS VAN HET DENKEN - André Klukhuhn
ALBERT CAMUS - Een leven tegen de leugen.
Bert Bakker FOLIO-REEKS
HANDGESCHREVEN WERELD - NEDERLANDSE LITERATUUR EN CULTUUR IN DE MIDDELEEUWEN
Beigbeder, Frédéric: EUR 14,99
SCHURKENSTAAT - William Blum
Caldicott, Helen: NIEUW NUCLEAIR GEVAAR
Duo Duo - HET OOG VAN DE STILTE
FUGA
ZWART BORD - Nico Hirt en Gérard de Selys
DE KRITISCHE REEKS van Uitgeverij LEMNISCAAT
Sartre, Jean-Paul - HET ZIJN EN HET NIET
TOM LANOYE HARD GEMAAKT
VERSVORMEN - Drs. P
VIJFDE BULLETIN - TWEEDE WERELDOORLOG
Steinz, Pieter: LEZEN etcetera - Gids voor de wereldliteratuur
ANTON CONSTANDSE - biografie en artikelen
Fransen, Peter e.a. - 11 SEPTEMBER - Waarom de kapers vrij spel kregen
MONTYN - door Dirk Ayelt Kooiman
ANTOINE DE SAINT-EXUPÉRY - door Paul Webster
CONSUELO, De roos en de Kleine Prins
SIEGFRIED
50 JAAR WORLD PRESS PHOTO

Harry Mulisch "Siegfried een zwarte idylle" - Uitgeverij De Bezige Bij, 2001 - 213 blz. - ISBN 90-234 6215-7

Verbijsterend. Adembenemend. Als een locomotief dendert het verhaal over de lezer heen. Wanneer Rudolf Herter (de hoofdpersoon en een alter ego van Mulisch), verneemt dat Hitler een zoon had, is het hek van de dam. Het relaas ontrolt zich daarna als vanzelf. Het grijpt je bij de strot en laat je niet meer los. Adi heeft bij Eva Braun een kind verwekt. Om dit geheim te houden worden twee jonge mensen als 'ouders' aangewezen. Als uitlekt dat Siegfried (Germaans voor beschermer van de overwinning en bekend door de Ring der Niebelungen van de door Hitler bewonderde antisemiet Richard Wagner) joods bloed heeft moet de 'vader' hem op bevel van de Fuhrer doodschieten. Niets kan, mag en zal Hitler in de weg staan. Het eerste zwakke punt in het boek is dat de Fûhrer niet op het idee komt om daarna de 'ouders' van Siegfried te laten doden, maar hen overplaatst naar Den Haag.

Hoewel het boek is genoemd naar de zoon van Hitler, dient voor Mulisch dit gegeven een veel belangrijker doel: bewijzen dat Hitler Alles is wat tot vernietiging leidt, dat hij de Vleeswording van het Niets is. De vrouw van Herter vraag zich dan ook af of haar man krankzinnig is geworden als hij zijn theorie ontvouwt. Het tweede zwakke punt van het boek - het quasi-filosofische bewijs van Hitlers Nietsheid - is paradoxaal genoeg het literaire fort van het verhaal. Mulisch heeft Hitler definitief overwonnen op het terrein waar hij, Mulisch, meester is - de literatuur, de fictie. Hij beschrijft de consequentie van Hitler's vaderschap tot in het uiterste; bis zum Teufel. De gevolgen blijven niet uit: Herter sterft op het moment dat hij triomfeert over Hitler en het Raadsel ontraadselt. Zijn laatste woorden zijn het geheimzinnige "hij... hij... hij... is hier".

Mulisch heeft met Siegfried een boek van formaat geschreven. Een fictief uitgangspunt wordt uitgewerkt tot een verhaal dat de lezer van begin tot eind onweerstaanbaar meesleept. Hitler is met de gebruikelijke psychologische, historische of sociologische methoden niet afdoende te verklaren. Mulisch poneert daarom de stelling dat hij het mensgeworden Niets is en daarmee brandpunt, hoogtepunt, dieptepunt en eindpunt van een filosofische evolutie. Een zwart gat in mensengedaante, dat alles en iedereen vernietigt. Terwijl elke dictator altijd ook acteur is, is Hitler alleen acteur. Of nee, een activiteit, een rol zonder acteur, een masker zonder gezicht. Zou hij in de spiegel kijken, dan zou hij niets - het Niets - zien. Daarom kan alleen literaire fictie deze ultieme niet-mens beschrijven. De realiteit van de fictie overwint de realiteit.

Mulisch bewering dat Nietzsche krankzinnig werd toen Hitler verwekt werd - omdat Hitler verwekt werd - is meer dan een literaire vondst. Mulisch reikt hiermee het handvat aan waarmee de onbegrijpelijkheid van het fenomeen Hitler is te 'be-grijpen'. In zekere zin valt Hitler's optreden, zijn bestaan als mens, 'buiten de geschiedenis'. Hij is het volslagen tegenovergestelde van de eveneens buiten de geschiedenis optredende 'godmens' Jezus.

En passant rekent Mulisch af met het misverstand dat Friedrich Nietzsche (1844-1900), de filosoof met de hamer, de beschrijver van het nihilisme, antisemiet was. "Hitler was het die die voorspelde "monsterachtige beslissing" nam: het bleek zijn centrale obsessie: de Endlösung der Judenfrage - hun fysieke uitroeiing, waar Wagner (1813-1883, JB) hen als eerste mee bedreigd had en wat Nietzsche nu juist zo in hem verachtte."

Na lezing blijft de beangstigende vraag: was "het verschijnsel Niets" uniek of kan Het op een onzalig moment opnieuw opduiken en alles absorberen?

© Jan Bontje 2001/2004

(Eerder geplaatst op de website van BeeldSpraak, hier iets gewijzigd.)

Naar de homepage van al mijn websites