Een zeldzaam samensmelten van schrijver en vliegenier, zo zou je het korte maar turbulente leven van Antoine de
Saint-Exupery (1900-1944) kunnen noemen. Wie was deze Antoine de Saint-Exupéry? Saint-Ex werd geboren uit een oud Frans adellijk
geslacht. De familienaam wordt al in 1235 in documenten genoemd. Zijn familie had grootse verwachtingen van hun stamhouder.
Antoine was voorbestemd tot een carrière in het leger in de traditie van zijn voorouders. Hij maakte zich echter min of meer
los van zijn milieu en verkoos uiteindelijk vliegenier te worden. De luchtvaart stond in haar kinderschoenen: in 1903
vond de eerste gemotoriseerde vlucht plaats. Antoine groeide bij wijze van spreken gelijk met de luchtvaart op. In niet geringe
mate is het de luchtvaart die de schrijver in hem wekte. De weinige boeken die hij schreef draaien bijna alle om de vliegerij.
Het zijn echter geen saaie verslagen maar vrijwel alle literaire juweeltjes. Zo beschreef hij zijn ervaringen in de Slag om
Frankrijk op meeslepende wijze in "Pilote de guerre". Zijn laatste boek dat tijdens zijn leven uitkwam is "De Kleine
Prins", dat in 1943, een jaar voor zijn dood, verscheen. Ook dit boek begint met een gebeurtenis uit de luchtvaart: een noodlanding
in de Sahara. Hoewel het ook een kinderboek is, is het beslist niet alleen voor kinderen bestemd. Het wordt wel 'een (filosofisch)
sprookje voor volwassenen' genoemd. Het werd wereldberoemd en in vele tientallen talen vertaald.
Zijn grote liefde, de temperamentvolle Zuid-Amerikaanse Consuelo Suncin, is de Roos in dit ontroerende verhaal.
Hij kon niet met haar leven maar zonder haar was hij doodongelukkig. Zij was een wervelwind met een enorme sociale aantrekkingskracht
waar Antoine aan ten onder dreigde te gaan. Dit boekje, "De Kleine Prins", is een van de hoogtepunten
in de literatuur van de 20ste eeuw. Saint-Ex had spijt dat hij het boek - in feite een liefdesverklaring in
boekvorm aan zijn vrouw - niet aan 'mijn roos' had opgedragen. '"Je weet dat jij de roos bent", schreef Saint-Exupéry
in een brief. "Misschien heb ik niet altijd geweten hoe goed ik voor jou moest zorgen, maar ik heb je altijd mooi gevonden."
In een andere brief vertelde Saint-Exupéry zijn vrouw dat zijn grootste spijt was dat hij 'Le Petit prince' niet aan haar
had opgedragen.'
De tegenstrijdheden in het karakter van De Saint-Exupéry komen uitgebreid aan bod. Ondanks zijn grote liefde voor
zijn vrouw gedroeg hij zich als een Don Juan. Zijn perfectionisme bij het eindeloos herschrijven van zijn artikelen en boeken
bracht vrienden en uitgevers tot wanhoop. Dit staat diametraal tegenover zijn reputatie als brokkenpiloot: hij overleefde
vele vliegongelukken, waaronder een aantal door navigatiefouten. Hij was uitvinder van een aantal navigatie-instrumenten maar
berucht om zijn slordige vliegstijl. Hij was moeilijk in de omgang, wat in schril contrast stond met zijn verheven humanistische
idealen. Enkele vrienden, zoals de door hem bewonderde Léon Werth, wisten tot hem door te dringen. Tussen hen was de wederzijdse
acceptatie volmaakt. Antoine bejubelde de luchtvaarttechniek maar bleef een 'kind' dat zich kon verbazen over kleinigheden.
Hij was een romanticus die op de grond ongelukkig was en in de lucht hoopte vinden wat hij zocht: macht over de elementen.
Saint-Ex stond aan de wieg van de transcontinentale vluchten tussen Europa en Afrika en Zuid-Amerika. En zijn boek
"Vol de nuit" uit 1931 (In het Nederlands vertaald als "Nachtvlucht") is gebaseerd op zijn ervaringen tijdens de pioniersvluchten
met postvliegtuigen in Zuid-Amerika. De Saint-Exupéry is zelf altijd de kleine prins gebleven. Het was deze naïviteit die
hem maar al te vaak in moeilijkheden bracht. Zo steunde hij na de val van Frankrijk in de Tweede Wereldoorlog aanvankelijk
het regiem van maarschalk Pétain dat het met de nazis op een akkoordje gooide. Dit was geen kwestie van opportunisme waar
zoveel tijdgenoten aan deden en leden. Hij meende oprecht dat de ongelijke strijd tegen Hitler tot hongersnood zou leiden
onder de Fransen omdat er niet genoeg voedsel was. Saint-Ex was gewoon te naïef en te eerlijk voor de politiek. Toen hij meende
dat er geen andere keus bleef dan de strijd tegen het nazisme daadwerkelijk aan te gaan deed hij alles om dienst te nemen
bij de geallieerde luchtmacht. Dit ondanks het feit dat hij wegens zijn verwondingen en zijn leeftijd was afgekeurd voor oorlogsvlieger.
Maar hij zette door en werd aangenomen. En zo nam hij toch als piloot van een eenpersoons verkenningsvliegtuig, een onbewapende
P-38 Lightning, deel aan de bevrijding van zijn vaderland en Europa van het nazisme. Op een onbewolkte dag keerde hij echter
niet terug van een missie. Hij heeft het succes van "De Kleine Prins" dan ook niet meer mogen beleven. Misschien is hij neergeschoten,
door motorpech of brandstofgebrek neergestort of wellicht heeft hij zelf de dood gezocht in de lokkende onmetelijkheid
van de zee - het is niet bekend. Wel werd hij in de jaren tussen zijn eerste en zijn laatste vlucht tijdens de oorlog steeds
pessimistischer over de toekomst en kreeg hij last van depressieve buien. De gruwelijkheden van de oorlog hadden zijn naïeve
optimisme geschokt. Hoe het ook zij, het is te hopen dat zijn literaire kwaliteiten, zijn humanisme en zijn ijveren voor verdraagzaamheid
en democratie in herinnering blijven. In het voorjaar van 2000 werd de plek waar zijn vliegtuig ten zuiden van Marseille in
de Middellandse Zee neerstortte gelokaliseerd. Dit vergroot de kans dat hij ooit alsnog een fatsoenlijke begrafenis krijgt.
Het is de soms ondankbare taak van biografieën om te ontmythologiseren. Paul Websters biografie doet dit onverbiddelijk
maar met respect. Webster, essayist, journalist en correspondent in Frankrijk voor de Engelse krant The Guardian, heeft
een mens van vlees bloed neergezet. De schrijver en de vlieger, de brokkeniloot en de luchtvaartpionier, de echtgenoot en
de don Juan, de democraat en de humanist, komen alle tot leven. Wie de mens achter de schrijver van "De Kleine Prins"
wil leren kennen moet dit boek lezen. Ondanks de schoonheidsfoutjes die helaas aan deze vertaling (althans de eerste
druk) kleven. Zo wordt Kaap Hoorn in Zuid-Amerika door de vertaler Kaap de Goede Hoop genoemd.
Het boek is voorzien van een uitgebreid persoonsregister, een bibliografie van het werk van Saint-Ex en boeken
over hem en zijn werk en een flink aantal zwart-wit fotos. Aan het eind van 2000 bracht dezelfde uitgever een biografie uit
van Paul Webster over de vrouw van Saint-Ex, Consuelo. Daarmee is de complexe figuur uit de literatuur en de luchtvaartgeschiedenis
die de Saint-Exupéry is, nog vollediger geworden.
© Jan Bontje 2000/2004
