Recensie: "Thuis en ontheemd"

"Alleen als je weet waar je vandaan komt weet je waar je naartoe moet." Dit is het levensmotto van de schrijver van dit boekje, Jacques Wallage, en ook de slotzin van de toespraak die hij hield bij de aanbieding van het eerste exemplaar aan dr. Otto von der Gablentz (toen scheidend ambassadeur van Duitsland in Den Haag) op 31 oktober 2001 te Amsterdam. Het boekje was al klaar voor de afschuwelijke aanslag op 11 september van dat jaar en het siert de mens Wallage dat hij daarover zei:

"Ik zou als ik ook na 11 september aan het boekje had kunnen werken nog nadrukkelijker gepleit hebben voor de betekenis van de nuance. Oordelen over dé Islam zijn namelijk net zo riskant als oordelen over dé katholieken of over dé Joden. Maar ook met de kennis van vandaag zou ik pluriformiteit blijven beschouwen als het wezenskenmerk van onze samenleving." Dat de gebeurtenissen in het voorjaar van 2002 een bedreiging voor die pluriformiteit betekenen zal Wallage niet ontgaan zijn maar we weten nu wat zijn stellingname in deze is.

Wallage (1946) heeft recht van spreken: hij is van Joodse komaf en is de lotgevallen van zijn ouders en grootouders in wat voor velen in ons land nog steeds "de" oorlog is, niet vergeten. In deze bundel zoekt de voormalig Staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen en van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en huidig burgemeester van Groningen (sinds 1998) naar wat Nederlanders en medelanders bindt. Met een ver doorgevoerd gevoel voor nuance weet hij scherp te ontleden en tegelijk samen te binden:

"Toen rond 1700 ook joden zich binnen de stadsmuren mochten vestigen, werd hen zoiets gegeven als wat wij nu een geldige verblijfstitel zouden noemen. Maar toen in het midden van de achttiende eeuw veel jouden van buiten de steden daar gebruik van wilden maken, moesten ze (aan de poort!) aantonen in hun levensonderhoud te kunnen voorzien. Er waren dus wel rechten voor joden gedefinieerd, maar niet als zij zonder middelen van bestaan waren. Het waren overigens vaak de laatst binnengekomen vreemden die zich het scherpst verzetten tegen ongeclausuleerde toegang van hun geloofsgenoten. En dat is op zichzelf begrijpelijk, want het zou hun nog maar net verworven status direct in gevaar brengen wanneer het gezag aanstoot zou nemen aan het gedrag van hun arme geloofsgenoten.

Er is als het om regulering gaat en het beschermen van diegenen die zich al binnen de poort bevinden, weinig nieuws onder de zon." Wallage kon toen nog niet bevroeden dat zijn analyse tot in detail klopt en voor een deel verklaart waarom de LPF zoveel stemmen van allochtone Nederlanders kreeg in de bizarste Nederlandse verkiezingen tot nu toe.

Ontroerend is het korte verhaal "Mijn moeder" waarin hij verhaalt van een bezoek met zijn moeder, toen zij al midden zeventig was, aan Israël. Een Israëlische soldaat vertelt "hoeveel Palestijnen hij al gedood had, hoe ze hun huizen in brand hadden gestoken." (...) "Ze keek recht voor zich uit en zei: Vraag hem maar of die Palestijnen ook moeders hadden."

De 21 korte en langere verhalen schreef Wallage bij verschillende gelegenheden. Ze behandelen vaak net iets andere aspecten van dat grote vraagstuk waar we ieder op eigen wijze mee worstelen: hoe zorgen we ervoor dat de pluriformiteit niet verloren gaat en de typisch Nederlandse waarden en normen van verdraagzaamheid en vrijheid van godsdienst en meningsuiting behouden blijven? Hoe zorg je voor vrijheid van godsdienst maar stel je paal en perk aan fundamentalistische uitwassen? "Taal, religie, eet- en kleedgewoonten zijn nu eenmaal sterk verschillend in ons land, ook tussen autochtonen. Het enige wat er op zit, is ons onderwijs, onze media, onze kunsten meer van die pluriformiteit te doordringen: het gaat er niet om dat migranten zich aan autochtonen moeten aanpassen of dat christenen zich open moeten stellen voor de islam. Het gaat erom dat iedereen in dit land moet leren leven met die, vrij forse, onderlinge verschillen. Wat dat betreft, vormt het onderwijs" zo besluit Wallage zijn column "Twee culturen", een voorhoede. Met vallen en opstaan."

Een van de mooiste passages, die van een diepe wijsheid getuigt, vind ik de volgende. "Gustav Heinemann kreeg als president van Duitsland ooit de vraag of hij van zijn land hield. Hij antwoordde: Men houdt niet van landen, men houdt van zijn vrouw. Dat was een moedig antwoord in een land waar een overmaat aan nationale gevoelens ooit tot het grootst denkbare onheil had geleid." 1) Zelf zegt Wallage dat hij van Nederland houdt, maar dan niet uit nationalistische onderbuikgevoelens, maar omdat het een fijn land is om in te wonen. Zijn bundeltje is in elk opzicht een geslaagde poging om aan dat laatste bij te dragen.

1) Gustav Heinemann (1899-1976) was actief in de Bekennende Kirche, een oppositiebeweging in de Evangelische Kerk in Duitsland die zich in de nazi-tijd keerde tegen de pro-nazistische Deutsche Christen, die in 1933 probeerden Hitlers optreden te verkopen als een bijzondere openbaring Gods in de geschiedenis. Heinemann was van 1969 tot 1974 president van (West-)Duitsland.