De haiku is in Nederland een redelijk bekend en druk beoefend genre in de poëzie. De dichtstijl ontstond in Japan in de vroege middeleeuwen en bereikte daar zijn hoogtepunt in de zeventiende eeuw. De dichter Matsuo Basho (1644-1694) wordt algemeen erkend als de grootste haikuschrijver ooit.

De exacte oorsprong van de haiku is niet bekend. Het is daarentegen precies bekend wanneer de eerste haiku in Nederland werd geïntroduceerd. 1) Dat was in 1863. Uiteraard vertaald in het Nederlands. Deze haiku werd gepubliceerd in het literaire blad de Gids, dat toen onder leiding stond van Potgieter (1808-1875). De vorm, slechts drie regels van resp. vijf, zeven en weer vijf lettergrepen, was hier totaal onbekend. Eerst wilde Potgieter het gedichtje dan ook niet plaatsen: het was volgens hem geen poëzie. Onze tijdgenoot Drs.P is het overigens hartgrondig mee eens... Na aandringen van niemand minder dan koning Willem III ging hij overstag. De koning-koopman had uiteraard niet zozeer oog voor de poëzie als wel voor de economische belangen van de heersende burgerij. Japan zou zich op zijn teentjes getrapt kunnen voelen. En dat zou de handelsbetrekkingen tussen het land van de rijzende zon en dat van de Droogstoppels in gevaar kunnen brengen...

Hoe kwam die eerste haiku hier verzeild? Letterlijk: gezeild. Een jonge leerling-smid was per schip in ons land aangekomen. Hij was meegekomen met een delegatie van verder meest hoge heren, die men in Japan hatomoto's noemt. (Ons woord hotemetoot hoge piet is daarvan nog afgeleid.) Hij was verrukt van de stad waar hij stage mocht lopen. Dat bracht hij op typisch Japanse wijze onder woorden: hij schreef een haiku. Zo ging dus de eerste 'Nederlandse' haiku over een (toen al) gastvrije stad: Rotterdam.

In mooi Rotterdam

stad aan het water

Dat een haiku over de natuur moet gaan is dus zeker geen wet van Meden en Perzen. Velen beweren van wel en inderdaad was de oorspronkelijke haiku natuurpoëzie. De klassieke haiku is dat nog steeds. Al gauw ontstonden vrijere uitingen. Senryu is daar een voorbeeld van. Deze variant op de haiku is genoemd naar de Japanse dichter die deze bijnaam (die "treurwilg" betekent) droeg. Mijn eigen variant van deze eeuwenoude poëzie noem ik bontje. (Het is een grappig toeval  dat  bontje ook de naam is voor een vogeltje (de wilgegors) dat, zoals zijn naam al zegt, zich graag in wilgenbos ophoudt... Dit vogeltje is een zeldzame herfstgast in West-Europa.) Ik heb mijn haiku ingepast in, en aangepast aan, mijn eigen belevings- en gedachtewereld. De onderwerpen haal ik overal vandaan en dus niet alleen uit 'de natuur'. Maar wat doet dat ertoe? Het gaat immers om de 'warmte' van de regels die je wilt dichten, niet om kille regels over hoe je moet dichten! 

© Jan Bontje 1998/1999/2000/2004

Noten:

1) De gegevens over de oorsprong van de haiku in Nederland  en de haiku over Rotterdam zelf heb ik ontleend aan het boekje 'De terugkeer van Opoe Herfst' van Jan Oudenaarden, Uitg. Veen, Utrecht/Antwerpen, 1986, blz. 84/88: 'De eerste en tweede haiku in Nederland'. Deze bronvermelding is elders verzuimd, waarvoor excuses aan de schrijver.

(Eerder geplaatst op mijn eerste website, hier aangepast en verbeterd.)