Over het ontstaan van beschaving doen verscheidene verhalen de ronde. Verhalen die doorverteld moeten worden. Eén ervan is een schitterend verhaal uit de Griekse mythologie. Het gaat over de reus Prometheus, die het vuur van de goden stal en het aan de mensen gaf. Met dat vuur - symbool voor zelfbewustheid en een brandend verlangen naar vrijheid - konden de mensen zich ontworstelen aan het juk van de goden. Prometheus betekent ‘hij die vooruit denkt’. Toepasselijker kan het bijna niet. Een weergaloos verhaal dat tot nadenken uitnodigt. De mens moet zich van zijn goden ontdoen, omdat deze door hem zelf verzonnen zijn. Ook aardse machten moeten eraan geloven, omdat ze door hemzelf aangesteld zijn. De mens is zijn eigen slaaf en kan zich dus alleen zélf bevrijden. Prometheus dacht voorúít. Vooruitgangsdenken is altijd bevrijdend denken. Bevrijdend denken is altijd vooruitgangsdenken.

Zeus, oppergod en tegenstander van Prometheus, had de stoutmoedige mensenvriend voor straf aan een rots laten ketenen. Een adelaar pikte overdag zijn lever uit, die ’s-nachts weer aangroeide. Typisch een straf van een tiran. De voorlopige bedoeling was, dat dit eeuwig zou duren. Dat gebeurde overigens niet, maar dat is een ander verhaal.

Er bestaat een spotprent van Karl Marx waarin deze als Prometheus wordt afgebeeld, geketend aan een rots terwijl de adelaar zijn lever uitpikt. Marx (1818-1883) wees, als een moderne Prometheus, de mens – te beginnen met de arbeider – de weg. Niet alleen uit het (bij)geloof aan onzinnige goden, maar óók en vooral uit de onderdrukking en uitbuiting door de kapitalistische klasse. Die twee ideeën zijn nog even actueel als 150 jaar geleden. Óók nu de ketenen van de arbeider vol zijn van glitter en schitter…

Het thema van Prometheus komt veelvuldig in de literatuur voor. De Griek Aeschylus schreef er zo’n 2350 jaar geleden drie toneelstukken over, waarvan alleen het middelste bewaard is gebleven. In allerlei bewerkingen wordt het nog steeds gespeeld! Het thema is immers nog steeds actueel? De vrijheidslievende dichter Shelley (1792-1822) schreef ‘Prometheus unbound’ (Prometheus bevrijd) en er is tegenwoordig zelfs een uitgeverij in Amsterdam die de naam Prometheus draagt.

De mens die vooruit denkt, de mens die dénkt, écht dénkt, bevrijdt zichzelf. Dát is de kern van het oude maar nog altijd actuele verhaal van Prometheus. Door zelfstandig te denken, vrij te denken, niet slaafs te geloven wat ‘hogerhand’ of wie dan ook hem op de mouw spelt, bevrijdt de mens zichzelf en wordt Prometheus bevrijd.

© Jan Bontje 2005

(Eerder geplaatst in Weekblad Spijkenisse 1 november 2005)